Een gevoelig kettinkje

Vijftien regels over religie aan de muur van elke klas, het franse handvest van het seculiere onderwijs. Een van die regels: het is verboden om religieuze voorwerpen als kruisjes, hoofddoeken of davidsterren zichtbaar te dragen. Een enigszins weldenkend mens weet direct, dat het niet om die gouden kruisjes gaat, maar om de hoofddoeken. Hoe kan een regering zich wentelen in onzin, om een onzinnig verbod op hoofddoeken te realiseren?
   Elders in de wereld, in Turkije, is het inmiddels verboden om van tien uur 's avonds tot zes uur 's morgens in winkels alcoholische drank te verkopen. Erdogan, die door menig westers politicus nog wordt gezien als de man die Turkije naar het westen zal trekken en de EU zal binnensmokkelen, breekt in snelle vaart de seculiere staat af, terwijl Frankrijk diezelfde seculiere staatsvorm extremeert. In beide gevallen is sprake van grote intolerantie. In Frankrijk trekt de moslimhater aan het langste eind, in Turkije de islam. De grote verliezer van deze (en veel erger) maatregelen in beide landen is de burger.
   In Turkije zou 90 procent van de bevolking islamitisch zijn, maar het is dan ook niet mogelijk om 'niets' te zijn, niet te geloven. Turkije kent net als in ieder land ook de atheïst, maar dat kan niet op zijn ID. Daarbij kent het land ook nog de gematigde gelovige, de man/vrouw die wel in God gelooft, maar niet praktiserend is, geen kerk aanhangt, het een worst zal zijn of een ander een andere godsdienst aanhangt. Het gemiddelde beeld dat de Europeaan of Amerikaan van Turkije heeft is verkeerd: het is geen land vol geitenhoeders en pitteneters, er zijn ook grote moderne steden, geleerden (al dan niet opgesloten door Erdogan), kunstenaars (al dan niet opgesloten door Erdogan), journalisten (al dan niet...), andere knap denkende mensen (al dan niet...) en mensen die van een wijntje houden bij het eten (al dan niet...). Laat staan en lekker glas rakı. Een enorme massa Turken vrezen het ergste voor hun land: afbraak van de seculiere staat, zoals die ooit door Atatürk werd ingevoerd.
   In Frankrijk kan een meisje het van haar oma geërfde gouden kruisje niet meer zichtbaar dragen, omdat haar medeleerlinge dan een hoofddoek om mag knopen. Geen mens heeft zich honderden jaren lang gestoord aan een kettinkje met kruisje, maar sinds de hoofddoek in de ban moet, moet het kettinkje in de ban. Hoe zot kan het worden? Maar ook in Frankrijk zijn er weldenkende mensen, die het een worst zal zijn of een islamitisch meisje wel of geen hoofddoek draagt.
   De maatregelen in beide landen ontnemen de burger vrijheid. Westerlingen maken zich geweldig kwaad om islamitische verboden. Dat zijn niet alleen de simpele geesten, die per definitie de islam als verachtelijk beschouwen, maar ook de antropologen, die zielige meisjes willen redden van het kwaad. Om die zielige meisjes te redden van de hoofddoek of burka is het vervolgens toegestaan om andere meisjes beperkingen op te leggen. Let wel: het gaat hier vrijwel altijd om vrouwen, want die dragen sierraden en hoofddoeken. De westerse vrouw laat wat dat betreft net zo met zich sollen als de oosterse.
   En waar gaat het nu eigenlijk om? Om een uiting van de eigen persoonlijkheid. Wanneer wordt het dragen van een rode broek verboden of mag een man met een roze shirt de straat niet meer op? Wat te denken van een korte broek met behaarde mannenbenen en sokken in sandalen of een vrouw in een mantelpak? Wat kan het een mens schelen, wat een ander aan zijn lijf hangt en waar die uiting voor staat?
   De beperkingen zowel in Turkije als in Frankrijk staan doelmatig lijnrecht op elkaar, maar doen exact hetzelfde. Ze extremeren, en dat was juist waar we zo enorm voor moesten waken. Geen Fransman kan nog kritiek leveren op de onvrijheid van de mens elders in de wereld, terwijl Erdogan met gemak kan roepen, dat het in Europa geen haar beter is: bij jullie is een kettinkje al verboden!

De islamitische democratie

Vrouwenrechtenactiviste Hanan Shamoun beweerde gisteren bij Pauw en Witteman, dat je in de Arabische wereld niet moet denken aan zaken als democratie. Deze westerse kijk op de inrichting van een staatsbestel is volgens haar onjuist, met als argument, dat democratie een langdurig groeiproces is. Het westen heeft daar kennelijk, op Shamoun afgaande, de kans voor gekregen en de Arabische wereld niet.

   Deze stelling is niet terecht. Ten eerste bestaat ieder deel van de wereld even lang en kan men niet stellen, dat de westerse democratieën zich verscholen achter ondoorzichtige muren. Een dictatuur is het meeste gebaat bij het dom houden van zijn volk. Een goed voorbeeld van iemand in de islamitische wereld die niet die behoefte had was Atatürk, ofwel Mustafa Kemal, de man die na de eerste wereldoorlog het huidige seculiere Turkije stichtte. Behalve scheiding van kerk en staat en een nieuwe grondwet, zorgde Atatürk voor tal van hervormingen, als het vervangen van het moeilijke Arabische schrift door het Latijnse en het invoeren van familienamen. Hij liet duizenden scholen bouwen en maakte basisonderwijs gratis en verplicht.
   Er is geen enkele reden te noemen waarom Assad en zijn voorgangers, net als dictators in andere (Noord-Afrikaanse) landen, niet deze weg hadden kunnen kiezen voor hun volk, behalve dan om de absolute macht in handen te houden. Een macht die, dat moet gezegd, de invloed van de fundamentalistische islam op het dagelijks leven binnen de perken moest houden. Maar gelijktijdig was het mogelijk geweest om een bevolking middels onderwijs 'op te voeden' richting democratie. Grote vraag is wel, of een overwegend islamitische bevolking zich kan neerleggen bij een seculier staatsbestel. Het laatste laat zich gezien de recente ontwikkelingen in Egypte en Tunesië betwijfelen.
   Maar niet alleen die landen kampen met de oprukkende kerkelijke invloeden. Ook in Turkije, onder het regime van de gelovige Erdogan, verstevigt de macht van de islam zich meer en meer. Turkish Airlines bant alcoholische dranken, legerofficieren verdwijnen zonder of met nep processen zomaar 18 tot 20 jaar in de gevangenis en telefoongesprekken van mensen met buitenlandse familie of contacten worden afgeluisterd op trefwoorden en zo nodig vertaald. Een foute mening: de cel in. Het leger, groot voorstander van de seculiere staat, heeft geen top meer en de overgebleven hoge rangen trachten zo snel mogelijk af te treden, uit angst ook in het spel betrokken te worden. Binnenkort worden de gemeentes opgeheven en valt heel Turkije onder direct gezag van de president, die slechts wordt gecontroleerd door zijn stromannen.

   Er wordt geklaagd over enorme prijsstijgingen, over steeds grotere bureaucratie en onmogelijk op te volgen regels ten aanzien van handel en verkeer, maar als de gemiddelde Turk wordt gevraagd op wie hij stemt, dan is dat op 'de grootste', Erdogan. Het verband daartussen dringt bij het volk niet door. Een veel kleinere, goed opgeleide bovenlaag van de bevolking houdt zijn hart vast en ziet zijn land langzaam afglijden in verkeerde richting. Critici worden vermoord.
   Is een democratie mogelijk in een islamitisch land, dat is de grote vraag. Als een volk het belang van een seculiere staat niet begrijpt of inziet, dan waarschijnlijk niet. Alle inspanningen van Atatürk kunnen simpelweg om zeep geholpen worden door één man, omdat die macht wenst. En macht is snel verkregen: speel in op het gemoed van het eenvoudige volk, verhef hun religieuze waarden tot wet en de dictator is een feit.