De islamitische democratie

Vrouwenrechtenactiviste Hanan Shamoun beweerde gisteren bij Pauw en Witteman, dat je in de Arabische wereld niet moet denken aan zaken als democratie. Deze westerse kijk op de inrichting van een staatsbestel is volgens haar onjuist, met als argument, dat democratie een langdurig groeiproces is. Het westen heeft daar kennelijk, op Shamoun afgaande, de kans voor gekregen en de Arabische wereld niet.

   Deze stelling is niet terecht. Ten eerste bestaat ieder deel van de wereld even lang en kan men niet stellen, dat de westerse democratieën zich verscholen achter ondoorzichtige muren. Een dictatuur is het meeste gebaat bij het dom houden van zijn volk. Een goed voorbeeld van iemand in de islamitische wereld die niet die behoefte had was Atatürk, ofwel Mustafa Kemal, de man die na de eerste wereldoorlog het huidige seculiere Turkije stichtte. Behalve scheiding van kerk en staat en een nieuwe grondwet, zorgde Atatürk voor tal van hervormingen, als het vervangen van het moeilijke Arabische schrift door het Latijnse en het invoeren van familienamen. Hij liet duizenden scholen bouwen en maakte basisonderwijs gratis en verplicht.
   Er is geen enkele reden te noemen waarom Assad en zijn voorgangers, net als dictators in andere (Noord-Afrikaanse) landen, niet deze weg hadden kunnen kiezen voor hun volk, behalve dan om de absolute macht in handen te houden. Een macht die, dat moet gezegd, de invloed van de fundamentalistische islam op het dagelijks leven binnen de perken moest houden. Maar gelijktijdig was het mogelijk geweest om een bevolking middels onderwijs 'op te voeden' richting democratie. Grote vraag is wel, of een overwegend islamitische bevolking zich kan neerleggen bij een seculier staatsbestel. Het laatste laat zich gezien de recente ontwikkelingen in Egypte en Tunesië betwijfelen.
   Maar niet alleen die landen kampen met de oprukkende kerkelijke invloeden. Ook in Turkije, onder het regime van de gelovige Erdogan, verstevigt de macht van de islam zich meer en meer. Turkish Airlines bant alcoholische dranken, legerofficieren verdwijnen zonder of met nep processen zomaar 18 tot 20 jaar in de gevangenis en telefoongesprekken van mensen met buitenlandse familie of contacten worden afgeluisterd op trefwoorden en zo nodig vertaald. Een foute mening: de cel in. Het leger, groot voorstander van de seculiere staat, heeft geen top meer en de overgebleven hoge rangen trachten zo snel mogelijk af te treden, uit angst ook in het spel betrokken te worden. Binnenkort worden de gemeentes opgeheven en valt heel Turkije onder direct gezag van de president, die slechts wordt gecontroleerd door zijn stromannen.

   Er wordt geklaagd over enorme prijsstijgingen, over steeds grotere bureaucratie en onmogelijk op te volgen regels ten aanzien van handel en verkeer, maar als de gemiddelde Turk wordt gevraagd op wie hij stemt, dan is dat op 'de grootste', Erdogan. Het verband daartussen dringt bij het volk niet door. Een veel kleinere, goed opgeleide bovenlaag van de bevolking houdt zijn hart vast en ziet zijn land langzaam afglijden in verkeerde richting. Critici worden vermoord.
   Is een democratie mogelijk in een islamitisch land, dat is de grote vraag. Als een volk het belang van een seculiere staat niet begrijpt of inziet, dan waarschijnlijk niet. Alle inspanningen van Atatürk kunnen simpelweg om zeep geholpen worden door één man, omdat die macht wenst. En macht is snel verkregen: speel in op het gemoed van het eenvoudige volk, verhef hun religieuze waarden tot wet en de dictator is een feit.